Мазмұны:
Менің атымда өзім ресімдемеген кредиттің бар-жоғын қалай тексеруге болады?
Егер Сізге алаяқтық кредит ресімделген болса, не істеу керек?
Алаяқтар басқа адамның атына кредитті қалай рәсімдейді?
Кредиттік алаяқтықтан қалай қорғануға болады?
Қорытынды
Кредиттерді бөтен адамның атына ресімдеу дегеніміз – Қазақстанда интернет-алаяқтықтың кең таралған түрлерінің бірі. Адамдар банктен немесе МҚ ірі берешек туралы хабарлама алғанға дейін, алаяқтардың құрбаны болдым-ау деп күдіктенбеуі де мүмкін. Осындай проблемалардан өзіңізді қорғау үшін алаяқтардың айла-амалдарын үйреніп, қаржылық қауіпсіздіктің қарапайым ережелерін білгеніңіз маңызды.
Менің атымда өзім ресімдемеген кредиттің бар-жоғын қалай тексеруге болады?
Кредиттік алаяқтық қауіпті, өйткені адам ұзақ уақыт бойы оның атына ресімделген кредит туралы білмеуі мүмкін. Осы уақыт ішінде қарыз үлкен сомаға айналады, ал кредит беруші коллекторларды өндіріп алу шартын береді немесе күдікті «қарыз алушыны» сотқа береді. Нәтижесінде, алдау құрбаны коллекторларға, сот орындаушыларына және кредиторға кінәсіздігін дәлелдеуге немесе тіпті банктік шоттарды бұғаттаудың және мәжбүрлеп өндіріп алудың барлық «кереметтерін» сезінуге мәжбүр болады.
Жағдайды бақылауда ұстау, айтарлықтай қиын емес: өзіңіздің кредит тарихыңызды жабық қарыздарыңыз үшін мезгіл-мезгіл тексеріп отырсаңыз жеткілікті. Азаматтарға кредит беретін барлық заңды банктер, МҚҰ және басқа да қаржы ұйымдары клиенттердің борыштық міндеттемелері туралы деректерді Қазақстанның кредиттік тарихы бюросына (КТБ) береді. Қарыз алушының жеке құжаттарында оның барлық белсенді және өтелген кредиттері, мерзімін өткізіп алу, борыштары және қарыз алу өтінімдері туралы ақпарат көрсетіледі. КТБ есебінде адамның атына ресми түрде берілген жаңа микрокредиттер мен несиелерді бірден көруге болады.
Кредит тарихын тексеруге арналған тәсілдердің бірін таңдаңыз:
- Іd.mkb.kz сайтындағы Мемлекеттік кредит бюросына (МКБ) SMS-хабарламадан немесе электрондық цифрлық қолтаңбадан (ЭЦҚ) алынған кодтың көмегімен авторизациялана отырып, жеке онлайн-есепке тапсырыс беріңіз.
- Бірінші кредит бюросына (БКБ) хабарласыңыз. Кредит тарихына мобильді қосымшада, бюроның сайтындағы немесе ұйымның кеңсесіндегі жеке аккаунтта тапсырыс беруге болады.
- ҚР Egov.kz. Электрондық үкімет порталына сауал жолдаңыз. КТБ есепке тапсырыс беру үшін, ЭЦҚ немесе ҚР кез келген банкінің төлем картасы болуы қажет.
- Өтінішпен Халыққа қызмет көрсету орталығына (ХҚКО) жүгініңіз.
Ең дұрысы, Egov.kz порталында жеке аккаунтыңызды тіркегеніңіз жөн: мұнда Сіз салық туралы ақпарат ала аласыз, жәрдемақылар мен жеңілдіктер ресімдей аласыз, әртүрлі анықтамаларға тапсырыс бере аласыз.
Дереккөз: https://egov.kz/cms/ru
Кредиттік тарихыңыздың жай-күйі туралы есеп алғаннан кейін, ашық және жабық шарттар кестесін мұқият оқып шығыңыз. Егер Сіздің атыңызға кредит ашылған болса немесе мерзімін өткізіп алу тіркелген болса, бұл ақпарат тиісті бағанда көрсетіледі.
Дереккөз: https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/zaschita-mos...
Сондай-ақ, есепте қай банктер мен МҚҰ Сіздің кредит тарихыңызды тексергенін көруге болады. Мұндай сұраулардың болуы Сіздің атыңыздан кредит немесе шағын кредит алуға өтініш бергендігіңізді білдіреді. Егер Сіз көрсетілген кезеңде кредиторларға жүгінбесеңіз, Сіздің деректеріңіз алаяқтардың қолына түсуі әбден мүмкін және олар Сізге шарт ресімдеп, ақшаны қарызға алуға тырысқан.
Маңызды! Егер Сіз ешқашан микрокредиттер немесе банктік кредиттер ресімдемеген болсаңыз да, өз құжаттарыңызды мерзімді түрде БКБ тексеріп отыруыңыз қажет. Бұл басқа адамдардың кредиттері мен белсенді қарыздарының жоқтығына көз жеткізудің ең қарапайым және сенімді тәсілі.
Егер Сізге алаяқтық кредит ресімделген болса, не істеу керек?
Ең алдымен, Сіз өзіңізге қатысы жоқ кредитті төлеуге міндетті емес екеніңізді біліңіз. Алаяқтық міндеттеме бойынша төлем жасамаңыз, айыппұл немесе комиссия төлемеңіз. Егер алаяқтар Сіздің атыңызға банктен немесе МҚҰ ақша алса, мына алгоритмді орындаңыз:
- Қарыз қаражатын берген ұйымға хабарласыңыз, кредит шартын және мәмілені растайтын басқа құжаттарды сұраңыз. Кредиторға жалған кредитті жою туралы өтініш беріңіз. Осыдан кейін компания қызметтік тергеу жүргізіп, шартты жарамсыз деп тануы тиіс.
- Сонымен қатар, алаяқтық туралы құқық қорғау органдарына өтініш беріңіз.
- Шартты жойғаннан кейін, кредит тарихыңыздан мәміле мен берешек туралы белгілерді алып тастау үшін БКБ хабарласыңыз.
Егер кредит беруші Сізбен ынтымақтасудан бас тартса және жалған кредитті жойғысы келмесе, компанияның прокуратураға заңсыз әрекеттері туралы хабарлау керек. Сондай-ақ, кредит шартын жарамсыз деп тану туралы сот ісін қозғауға болады. Бұл ретте мәмілеге қатыспайтындығыңыздың дәлелдерін және ұйымның Сізбен кездесуге барғысы келмеу фактілерін жинау маңызды: кредитордың өкілімен телефон арқылы сөйлесулердің хат-хабарларын және жазбаларын сақтаңыз, құқық қорғау органдарына өтініш бергеніңіз туралы үзінді көшірме дайындаңыз, алаяқтар кредитті ресімдеген құжаттардың жоғалғаны туралы анықтаманы тіркеңіз (егер ол Сізде бар болса).
Интернет-алаяқтық жағдайында Қазақстанда жүгіну қажет ұйымдардың қатарына Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын реттеу және дамыту жөніндегі агенттік те кіреді. Олар азаматтардың сала қатысушыларының заңсыз әрекеттері туралы өтініштерін қабылдайды, сондай-ақ қаржы саласындағы компаниялардың жұмысын тексереді. Агенттіктің веб-сайтында кредит берушінің заңды түрде жұмыс істейтінін тексеруге болады. Мысалы, МҚҰ заңдылығына көз жеткізу үшін «Қаржы нарықтары» бөлімінде «Өзге қаржы ұйымдары» қосымша бетін таңдап, ашылған беттен микрокредиттер беруге рұқсат етілген ұйымдардың тізімін табу қажет.
Дереккөз: https://www.gov.kz/memleket/entities/ardfm/activit...
Алаяқтар басқа адамның атына кредитті қалай рәсімдейді?
Көбінесе алаяқтар азаматтардың жоғалған немесе ұрланған құжаттарын пайдаланады. Клиенттердің жеке басын минималды тексеруді жүргізетін компанияларды таңдай отырып, алаяқтар интернет арқылы кредит алуға өтініш береді.
ҚР кредиттік алаяқтық жағдайларының санын азайту үшін МҚҰ қарыз алушыларды үш тәсілдің кез келгенімен:
- ЭЦҚ көмегі.
- ҚР Ұлттық Банкінің сәйкестендіру деректерімен алмасу орталығында қарыз алушының биометриялық деректерін тексеру.
- Нақты уақыт режимінде клиенттің бейнесін алу және оның жеке деректерін екі факторлы тексеру арқылы сәйкестендіруді міндеттеді.
Бірақ кішігірім ұйымдар әлі де қарыз алушының қолында жеке куәлігі бар селфи сұрауымен шектеледі. Сондықтан, алаяқтар нақты құжат иелеріне ұқсас серіктестерді тартады, сонымен қатар редактор-бағдарламалардағы фотосуреттерді өзгертеді. Осындай қулықтардың нәтижесінде олар кредит берушіні тексеріп, біреудің атына келісім жасайды.
Сондай-ақ, қылмыскерлер азаматтардың жеке деректерін заңсыз жинау арқылы әлеуметтік инженерия әдістерін қолданады. Мысалы, олар адамға қоңырау шалып, «әлеуметтік жәрдемақы» немесе «мемлекеттен» бір реттік ақшалай төлем жасауды ұсынады. Ол үшін олар сауалнаманы толтыруды сұрайды, онда құпия жеке мәліметтерді, ақша аударуға уәде беретін картаның немесе шоттың деректемелерін көрсетеді, сонымен қатар құжаттардың фотосуреттерін тіркеуді талап етеді. Нәтижесінде алаяқтар кредитті ресімдеу үшін жеткілікті деректер алады.
Ал жақында сарапшылар Қазақстанда алаяқтықтың жаңа түрін тіркеді. Алаяқтар құқық қорғау органдарының немесе ірі банктің қауіпсіздік қызметінің атынан абоненттерге қоңырау шалып, адамдарды алдап жүрген кредит маманын ұстауға көмек сұрайды. Қылмыскерді ашу үшін оған кредит беру керек, содан кейін қаражатты басқа шотқа аудару керек. Нәтижесінде полицияға көмектескісі келетіндер өз ақшаларын алаяқтарға беріп, қарыздар болып қалады. Мұндай шарттың күшін жою қиын, өйткені адам банкке өз бетінше өтініш береді, мәміле жасайды және шоттан қаражат алады.
Алаяқтықтың тағы бір нұсқасы – зиянды сілтемелері бар жаппай хабарламалар. Адамға арнайы веб-сайтқа өтуге шақыру бар SMS-хабарлама келеді, онда тиімді кредитті немесе салымды ресімдеуге, науқанға немесе лотереяға қатысуға және т.б. смс алушы сілтеме бойынша өткенде, оның смартфонына хакерлерге құрылғыдағы барлық деректерге қолжетімділікке жол бере отырып, шпион-бағдарлама шабуыл жасайды. Сонымен, алаяқтар жәбірленушінің мобильді банкіне кіреді, смартфон галереясынан құжаттардың фотосуреттерін алады, банктен SMS-хабарламалардан кодтарды біледі.
Кредиттік алаяқтықтан қалай қорғануға болады?
Ең алдымен, құпия және жеке деректерді сақтау ережелерін сақтаңыз.
Есіңізде болсын:
- бөтен адамдарға өзіңіздің банктік деректемелеріңіз бен төлқұжатыңыздың мәліметтерін беруге;
- смартфонда банктік карталар мен жеке куәліктердің фотосуреттерін сақтауға, сондай-ақ оларды мессенджерлерге жіберуге;
- өз карталарыңыздағы PIN - және CVV-кодтарды, банктік SMS-хабарламалардағы кодтарды, онлайн-банкте авторизациялауға арналған деректерді үшінші тұлғаларға хабарлауға болмайды.
Жеке куәлігіңізді жоғалтқаннан кейін, бұл туралы бірден ХҚКО мәлімдеңіз, сондай-ақ құқық қорғау органдарына тиісті өтініш беріңіз. Егер біреу Сіздің банктік деректемелеріңізді білді немесе картаңызды ұрлады деп күдіктенсеңіз, «пластикті» жауып, қайтадан шығарыңыз.
- электрондық пошталарда және белгісіз жіберушілердің хабарламаларында пайда болатын күмәнді сілтемелер бойынша кірмеңіз;
- смартфонға тексерілмеген қосымшаларды жүктемеңіз;
- қауіпсіздігі расталған, ал мекенжай жолағы https-тен басталатын сенімді интернет-сервистерді ғана пайдаланыңыз (пайдаланушылардың деректерін шифрлаудың сапалы әдістерін пайдалану туралы айтады);
- смартфонға ықтимал қауіпті бағдарламалар мен сайттар туралы ескертетін заманауи антивирусты жүктеңіз.
Алаяқтар сіздің деректеріңізді арнайы қосымшалар мен бағдарламалар арқылы ала алады, сондықтан сандық «гигиена»туралы ұмытпаңыз:
Сондай-ақ банктен, құқық қорғау органдарынан, зейнетақы қорынан және басқа да ұйымдардан келген қоңырауларға мұқият қараңыз. Егер сұхбаттасушы күдікті болып көрінсе, Сіз оның тарапынан психологиялық қысым, Сіздің жеке деректеріңізді қорқыту немесе ұрлау әрекеттерін сезсеңіз, телефонды қоя салыңыз.
Қорытынды
- Кредиттер бойынша берешекті тексеру және алаяқтық кредит беру шарттарын уақытында табу үшін ХҚКО, сервис арқылы БКИ есебіне Egov.kz, МКБ немесе БКБ сайтына тұрақты түрде тапсырыс беріп отырыңыз.
- Кредит тарихыңызда бөтен кредит туралы жазбаны анықтасаңыз, ақша берген компанияға және құқық қорғау органдарына алаяқтық фактісі туралы хабарлаңыз. Шартты сотта да жоюға болады. Егер кредит беруші кредитті қайтарудан бас тартса, прокуратураға хабарласыңыз.
- Ешқашан басқа біреудің нұсқауы бойынша кредит ресімдемеңіз. Банкте немесе МҚҰ қарыз шартын жасай отырып, ақшаны бөгде шоттарға шығармаңыз.
- Бөгде адамдарға өзіңіздің дербес деректеріңізді, банктік деректемелеріңізді және жеке басыңызды растайтын құжаттарды бермеңіз. Құжаттардың жоғалғаны туралы ХҚКО жедел мәлімдеңіз, жария етілген карталар мен шоттарды бұғаттаңыз.
- Интернеттегі күмәнді сілтемелерге өтпеңіз, тексерілмеген қосымшалар мен сайттардан аулақ болыңыз.
Дереккөздері:
https://kapital.kz/finance/88023/chto-delat-yesli-na-vas-oformili-chuzhoy-kredit.html
https://smartzaim.kz/read/chto-delat-esli-moshenniki-oformili-zaem-na-vashe-imya-1522/
https://standard.kz/ru/post/cetyre-sposoba-proverit-ne-visit-li-na-vas-cuzoi-kredit
https://egov.kz/cms/ru
https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/zaem-pomoschi-chujogo-iin-zaschititsya-moshennikov-416966/
https://lsm.kz/nacbank-o-moshennikah
