Мазмұны:
Кепілсіз несиелер
Кепілді несиелер
Ипотекалық несиелер
Шағын несиелер
Несиені рәсімдеу кезінде, ең алдымен, қарыз алушылар пайыздарға қарайды. Бұл дұрыс стратегия. Бірақ әртүрлі несиелік ұйымдардағы пайыздық мөлшерлемелерді ғана салыстырып қоймай, оларды Қазақстан Республикасының заңнамасымен салыстырып тексерген орынды. Банктер мен ШҚҰ үшін шектеулер жасалған: бірде-бір несиелік ұйым мемлекет белгілеген шекті деңгейден жоғары пайыз белгілей алмайды. Біз несиелердің әртүрлі түрлерін атап өтіп, Қазақстанда қандай пайыздар ең жоғары екенін анықтаймыз.
Ең жоғары пайыздық мөлшерлемелер «Жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесінің шекті мөлшерін бекіту туралы» қаулымен белгіленген. Несие ұйымдары өз ахуалын теріс пайдаланбауы және адамдар төлей алмайтын жоғары пайыздарды белгілемеуі үшін шек орнатылады.
Мақалада пайыздар туралы айта отырып, біз жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесін (ЖТСМ) ескеретінімізге назар аударамыз. Бұл комиссияларды, басқа алымдарды және сақтандыру төлемдерін қамтитын пайыздар. Яғни, бұл қарыз алушының несиеге қызмет көрсетуге кеткен барлық шығындарының жиынтығы.
Банктер мен ШҚҰ жарнамаларында біз номиналды мөлшерлемені көреміз. Бұл негізгі қарызға есептелген пайыздар.
Несие бойынша шығындар әртүрлі төлемдерден тұруы мүмкін болғандықтан, заңда несиелік ұйымдар қосымша комиссияларды енгізуге азғырылмауы үшін номиналды мөлшерлемелер бойынша емес, тиімді мөлшерлемелер бойынша шектеулер белгіленген.
Кепілсіз несиелер
Кепілсіз несиелер – ешқандай мүлікпен қамтамасыз етілмеген қарыздар. Яғни, қарыз алушы, егер мерзімі өтіп кетсе, қарызды төлеу есебіне пәтер немесе көлік беруге міндеттеме алмайды.
Қазақстанда кепілсіз несиелер бойынша ең жоғары ЖТСМ – 56%. Бұл, біріншіден, жылдық мөлшерлеме, екіншіден, барлық мүмкін комиссиялар ескерілген.
Дегенмен, 56% - жоғары пайыз. Банктік несиелердің барлық түрлерінің ішінде бұл ең қымбаты. Жоғары ставкалардың себебі – банк адамдарға кепілсіз несие беру арқылы тәуекелге барады. Егер қарыз алушы төлей алмаса, банктің өндіріп алатын ештеңесі болмайды. Қарыздың қайтарылмауы артық төлеммен кепілдендірілген.
Сол себепті кепілсіз несие сомасы салыстырмалы түрде аз, ең көбі – 7 млн теңге.
Кепілді несиелер
Несиенің алдыңғы түрімен салыстырғанда, кепілді несиелер қандай да бір мүлікпен қамтамасыз етіледі. Бұған, мысалы, автонесиелеу жатады. Егер қарыз алушы ай сайынғы төлемдерді жасай алмаса, банк кепілге қойылған мүлікті сатады. Осылайша клиенттің қарызын өтейді.
Қайтарылмау қаупі сәйкесінше төмен, мөлшерлемелері төмен. Заң бойынша, Қазақстанда кепілдікті несиелер бойынша ЖТСМ 40%-дан аспауы тиіс.
Ипотекалық несиелер
Ипотека – жылжымайтын мүлікті сатып алуға арналған несие. Біріншіден, бұл мақсатты несие. Банк берген ақшаға тек тұрғын үй сатып алуға болады. Оларды емдеуге немесе көлік сатып алуға жұмсауға болмайды. Екіншіден, бұл кепілді несие. Егер төлемдер уақытында жасалмаса, сатып алынған жылжымайтын мүлік банкке өтеді.
Қазақстандағы ипотекалық несиелер бойынша ең жоғары тиімді мөлшерлеме – 25%.
Шағын несиелер
Бұл арнайы шағын несиелік ұйымдар беретін сомасы бойынша шағын қарыздар. Қарызды ресімдеу үшін көбінесе кепіл талап етілмейді. Клиентке қойылатын талаптар минималды және мақұлдау деңгейі жоғары. Көбінесе мұндай несиелер кеңсеге бармай-ақ онлайн режимінде беріледі.
Қазақстандағы шағын несиелер бойынша ең жоғары жылдық тиімді мөлшерлеме – 56%.
ШҚҰ көбінесе жылдық мөлшерлемені емес, айлық немесе күндік мөлшерлемені көрсетеді, өйткені несиелер қысқа мерзімге беріледі. Мұндай жағдайда ШҚҰ айына 4,66%-дан, күніне – 0,15%-дан артық ала алмайды.
Бірақ жоғарыда көрсетілген шарттар мерзімі 45 күнге дейінгі, ал сомасы 50 айлық есептік көрсеткіштен аспайтын қысқа мерзімді жалақыға дейінгі қарыздар үшін жұмыс істемейді,
Мұндай несиелер үшін пайыздар бойынша шектеулер жоқ. Бірақ кепілді шағын несиелер бойынша жалпы артық төлем бастапқы соманың 20%-нан, ал кепілсіз несие бойынша 30%-дан аспауға тиіс.
Мысалы, егер сіз 20 000 теңге алған болсаңыз, онда барлық комиссиялармен және басқа да есептеулермен жалпы артық төлем, егер қарыз кепілсіз болса, 6 000 теңгеден аспауы тиіс.
Сонымен, несиенің әрбір түрінің мөлшерлеме шегі бар. Бұның максимум екеніне назар аударамыз, мөлшерлеменің бұдан жоғары болуы мүмкін емес. Іс жүзінде, пайыздар төмен болуы мүмкін, сондықтан мақаладағы пайыздар соншалықты жоғары деп қорқудың қажеті жоқ.
Кез-келген несиені рәсімдеу кезінде келесілерді тексеру қажет:
- Жылдық тиімді мөлшерлеме. Оны банк маманынан немесе компанияның сайтынан тексеріңіз. Мұнда барлық төлемдер кіреді.
- Тиімді мөлшерлемені номиналды мөлшерлемемен салыстырыңыз. Егер айырмашылық өте үлкен болса, онда несиелік ұйым қандай да бір комиссия алады немесе несиеге сақтандыруды енгізеді.
- ЖТСМ-ні заңда белгіленген максимуммен салыстырыңыз.
Егер пайыздар қаулыға қарағанда жоғары болса, бұл туралы ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігіне хабарлауға болады.
Дереккөздер:
https://www.gov.kz/memleket/entities/ardfm?lang=ru
https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31329515&pos=3;-52#pos=3;-52
