Адамдардан банктер туралы наразы ескертулерді жиі естисіз. Кредиттік ұйымдарды қалай атамайды десеңізші. Дегенмен адамдар бара береді, банктерге барып, кредиттер алады, салымдар ресімдейді, жалақы карталарын алады. Сонымен қатар, банктер елдің экономикалық жүйесінің бір бөлігі болып табылады. Маңыздылығы сол, дағдарыс кезінде билік оларды белсенді түрде нығайтады және қолдайды.
Қазақстанның 22 банкі
Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің деректері бойынша 2022 жылғы 17 қаңтардағы жағдай бойынша елде 22 банк бар:
1. «Al-Hilal» Ислам Банкі» АҚ
2. «Altyn Bank» АҚ (China Citic Bank Corporation Limited ЕБ) (бұрынғы атауы «Altyn Bank» АҚ («Қазақстан Халық Банкі» АҚ ЕБ))
3. «First Heartland Jusan Bank» АҚ (бұрынғы атауы - «Цеснабанк»АҚ)
4. «Kaspi Bank»АҚ
5. «Bank RBK» банкі» АҚ (бұрынғы атауы - «Қазақстандық инновациялық коммерциялық банк» АҚ)
6. «Банк Фридом Финанс Қазақстан» АҚ (бұрынғы атауы - «Банк Kassa Nova» АҚ («ForteBank» АҚ ЕБ)
7. «Банк ЦентрКредит»АҚ
8. «ҚАЗАҚСТАН-ЗИРААТ ИНТЕРНЕШНЛ БАНК» ЕНШІЛЕС БАНКІ» АҚ
9. «Еуразиялық банк» АҚ
10. «Отбасы банк» тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ
11. «Заман-Банк» Ислам банкі» АҚ
12. «Қазақстан Халық жинақ банкі» АҚ
13. «Нұрбанк»АҚ
14. «Ситибанк Қазақстан» АҚ
15. «Алматы қаласындағы Қытай Сауда-өнеркәсіп Банкі» АҚ
16. «Шинхан Банк Қазақстан» АҚ
17. «ForteBank» АҚ
18. АҚ ЕБ «Альфа-Банк»еншілес банкі ақ
19. «Қазақстандағы Қытай Банкі» ЕБ АҚ
20. «Сбербанк России» АҚ ЕБ (бұрынғы атауы - «TEXAKABANK» АҚ)
21. Банк ВТБ АҚ ЕҰ (Қазақстан)
22. «Хоум Кредит энд Финанс Банк» АҚ ЕБ
Бұл екінші деңгейлі банктер. «Банктер және банк қызметі туралы» Заңда екінші деңгейлі банктер – коммерциялық ұйымдар, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкін қоспағанда, барлық банктердің жиынтығы делінген. Назар аударайық – заң банктерді коммерциялық ұйымдар деп атайды. Яғни, олардың мақсаты – пайда табу.
Бұл шынымен де солай. Банктер табады инвестициялаудан, пайыздық кредиттер мен кредиттік карталар үшін комиссия банк операцияларынан және басқа да көптеген жағдайлардан табыс табады.
Алайда, мәселені екінші жағынан қарастырайық. Банктердің ақша табуы соншалықты жаман ба? Біз, мысалы, дүкенге пайда табуға ұмтылғаны үшін айыптамаймыз ғой, олай болған жағдайда ешкім өнімді сатпайтын болады. Ал былайынша бәріне ыңғайлы: тұтынушының үйдің жанында қажетті тауарлары бар, ал сатушылардың өздеріне түсер пайдасы бар.
Адамдарға және бизнеске банктердің пайдасы
Банктермен жағдай ұқсас. Олар ақша тауып қана қоймай, елдің экономикалық қызметіне де ат салысады. Мұнда тек бірнеше мысал келтірілген:
1. Банктер дебеттік карталарды шығарады. Біз оларға ақшаны сақтаймыз, жалақы аламыз, достарымыз бен туыстарымызға аударымдар жібереміз. «Картаға дейінгі» дәуір жақында ғана болды. Көптеген адамдар саяхатқа шыққанда, өзімен бірге бір қорап қолма-қол ақшаны алып, оны сенімді заттардың арасына тығып қою керек болғанын естеріне алады. Жалақы үшін -бухгалтерияға баратын, ал дүкенде монеталарды мұқият санап алу қажет болатын. Ақшаны банкте сақтау ыңғайлы және қауіпсіз. Бұл– интернеттен тауарлар сатып алу, үйден шықпай жұмыс істеу сияқты көптеген жаңа мүмкіндіктерге жол ашады. ҚҚҚ зерттеуі көрсеткендей, 2021 жылы қазақстандықтар, қолма-қол ақшамен салыстырғанда, карточкамен 2 есе жиі төлем жасаған.
2. Банктер депозиттер ұсынады. Ақшаны үйде сақтау қауіпті – ұрылар алып кетуі немесе инфляциядан құнсыздануы мүмкін. Банктегі жинақ қабат-қабат қабырғалардың артында сенімді жерде жатыр, ал кредит ұйымы олар үшін жауап береді. Бұл ретте пайыздар есептеледі. Яғни, салымдар құнсызданбайды. Сіз тіпті ақша таба аласыз.
3. Банктер кассалық қызмет көрсету бойынша қызмет көрсетеді. Интернет-банк немесе касса арқылы кез келген ұйымның қызметтеріне ақы төлеуге болады. Барлығы бір жерде. Әйтпесе, коммуналдық қызметтерді бір жерде, телефонды басқа жерде, интернетті үшінші жерде төлеуге тура келер еді.
4. Банктер кредиттер береді. Мүмкін, бұл салада қарыз алушылар мен кредит берушілер арасында барынша көп қақтығыстар да бар шығар. Бұл түсінікті де – ешкім пайыз төлеуді ұнатпайды. Алайда, кеңірек көз салайық. Қарапайым табысы бар адамдар көлік, пәтер сатып алып, демалысқа барып немесе сынған тоңазытқышты ауыстыра алады. Иә, пайыздарды төлеу керек. Бірақ бағаның өсуіне назар аударыңыз. Кейбір тауарлар соншалықты тез қымбаттайды, сондықтан банктік пайыздар онша маңызды емес болып көрінеді. Мысалы, ипотека бойынша пәтер сатып алғаннан кейін, кейбіреулер ұтысқа шығады – жылжымайтын мүлік клиент артық төлегеннен гөрі қымбаттайды.
5. Банктер жеке тұлғаларға ғана емес, бизнеске де кредит береді, ал бұл - кәсіпорындарды дамыту. Компанияларға жиі кредиттер алу тиімді, өйткені олар тез дамуды білдіреді. Мысалы, кәсіпкер тауарды сатып алу үшін кредит алды, содан кейін оны үстеме бағамен сатты, пайда тапты, кредитін жапты. Ол пайдаға шықты. Сонымен қатар, бизнес үшін кредит алу – негізгі құралдарды, мысалы, станоктарды толықтыру әдісі. Мұның бәрі өндіріс көлемінің артуына алып келеді, бұл жалпы экономикаға жағымды әсер етеді. Оның ішінде, егер бағаның өсу проблемасы тауар тапшылығында болса, инфляцияны төмендетеді. Үкіметтің дағдарыс кезеңінде бизнесті банктер арқылы қолдайтыны бекер емес – ол жеңілдетілген кредит беруді іске қосады.
Банктер адамдарға мемлекеттен ақша жеткізеді
Банктер – мемлекет ақшасы мен адамдар арасындағы байланыстырушы буын. Осы тетік арқылы Ұлттық банк инфляцияны реттей алады. Мысалы, негізгі мөлшерлемені төмендеткеннен кейін кредиттер арзандайды, адамдар қарыз қаражатын алады, сауда-саттық жасайды. Өндіріс сұранысқа қарап, көп тауарлар мен қызметтерді шығара бастайды. Экономика өмірге келеді. Жұмсақ кредит-ақша саясаты инфляция төмен болған кезде, тоқырау кезеңінде қолданылады. Жоғары инфляция кезінде экономикаға ақша ағымы, керісінше, тасада қалады. Сұранысты салқындату арқылы Ұлттық Банк бағаның өсу қарқынын төмендетеді.
Егер Сіз берілген құралдарды орынды қолдансаңыз, банктерде де, кредиттерде де жаман ештеңе жоқ екені белгілі болады.
