Елдің қаржы жүйесі үшін төлем жүйелерінің дамуы маңызды. Бұл соның ішінде пластикалық карталар. Жылдан жылға олар көбейіп келеді. Қазақстан Ұлттық Банкінің деректері бойынша 2022 жылғы 1 наурызға қарай айналыста 56,7 млн бірлік болған. Көптеген операциялар онлайн режимінде жасалады. Интернет арқылы транзакцияларға 83,6% келеді. Төлем карталары нарығының қарқынды өсуіне байланысты қолма-қол ақша қалады ма және оны пайдалану мағынасы бар ма деген мәселені қарастыру қызықты.
Қазақстанда 22 банк — төлем нарығының қатысушысы. Яғни, бұл қаржы ұйымдары пластикалық карталарды шығарумен және ақша аударумен айналысады. Пластикалық карталарды шығаратын ең ірі қаржы ұйымы – Қазақстан Халық банкі. Оның үлесіне ең қарапайым есептеулер бойынша елде шығарылған барлық пластиктің шамамен 40% тиесілі. Бәлкім, адамдар Қазақстанның Халық банкіне (Halyk Bank) ақшаны сеніп тапсыратын шығар, өйткені оның 1923 жылдан бері жүз жылға жуық жұмыс тәжірибесі бар.
Жылдан жылға берілген карталар саны да, транзакциялар саны да өсуде. Бірақ, онлайн-аударымдарға келетін болсақ, ҚҚҚ талдау орталығының деректері бойынша қолма-қол ақшасыз төлемдердің өсуі жылдан жылға – 52% құрады, ал өткен кезеңде өсім 124% болды. Бұл нарықтың қанығуға жақындағанын көрсетеді. Қарапайым сөзбен айтқанда, карта төлемдеріне ауысқысы келетіндердің бәрі қазірдің өзінде өтті.
Бірақ карталар саны мен операциялар саны туралы статистика қолма-қол ақшадан бас тартудың уақыты келді дегенді білдірмейді. Әзірге әлемнің бірде-бір елі банкноттардан бас тарту туралы өтініш білдірген жоқ. Төлем қызметтері дамып жатыр, сандық валюталар енгізіліп жатар, бірақ қағаз ақша мен монеталар қолданыста қалады. Әрбір төлем құралының өз артықшылығы бар.
Карталар қолма-қол ақшасыз төлемдер үшін жақсы, әсіресе интернет арқылы. Бұл шексіз (сөзбе-сөз мағынада) мүмкіндіктер ашады. Мысалы, қызметкер мен жұмыс беруші әлемнің әртүрлі нүктелерінде болуы мүмкін. Бұл төлемді жіберуге кедергі болмайды. Бұл тіпті ескі тәсілмен жұмыс істейтіндер үшін де ыңғайлы. Жалақыға кезекте тұрудың қажеті жоқ. Ақша сырқаты бойынша демалыста немесе демалыста жүрген адамға да келеді.
Қолма-қол ақшасыз төлемдердің тағы бір артықшылығы – тәуліктің кез келген уақытында, кез келген күні кредит алу мүмкіндігі. Тұру орны да маңызды емес, өйткені тіркеу рәсімі кредитордың сайты арқылы өтеді. Ал ақша картаға түседі. Оларды бірден жұмсауға болады.
Сатушылар мен сатып алушылар да риза – төлем бір секунд ішінде, ұзақ мерзімді қайтарым санау процедурасынсыз және біреудің біреуді алдап кету қаупінсіз өтеді.
Бірақ қолма-қол ақшасыз операциялардың барлық ыңғайлылығымен қағаз ақша да қажет. Бірінші кезекте өңірлер бөлінісінде «цифрлық алшақтық» байқалып отыр. Қарапайым сөзбен айтқанда, барлық жерде пластикалық карталар жүрмейді. Халықтың құрамына, интернеттің нашар дамуына, банк инфрақұрылымының әлсіздігіне байланысты.
Сонымен қатар, қолма-қол ақша – бұл елде және әлемде болып жатқан оқиғалардан қауіпсіздік пен тәуелсіздік. Мысалы, егер бүкіл елдегі банктер жұмысын тоқтатса, онда операция жасау немесе қолма-қол ақша алу мүмкін емес. Азық-түлік, дәрі-дәрмек, жол жүру ақысын төлеудің жалғыз жолы – қолма-қол ақша.
Сонымен қатар, сатушылар қолма-қол ақшасыз аударымдарды емес, қағаз ақшаны алғысы келетін бірқатар тауарлар мен қызметтер бар. Бұл, мысалы, жеке қызметтер секторы.
Түйіндей келе, қолма-қол ақшасыз төлемдер ыңғайлы заманауи құрал деген қорытынды жасай аламыз. Әлбетте, банктер мен мемлекет оларды одан әрі дамытатын болады. Бірақ қолма-қол ақша да жақын арада ешқайда кетпейді. Сонымен қатар, үйде азғантай резервті сақтаған жөн.
Дереккөздер:
Қазақстан Ұлттық Банкі: Төлем жүйелері
ҚҚҚ: 2022 жылы ҚР барлық қолма-қол ақшасыз төлемдердің 84% онлайн жасалып жатыр
