Қазақстанның Ұлттық Банкі базалық мөлшерлемені 0,25 пайыздан 9,75% дейін көтерді. Шешімге қазіргі экономикалық жағдай әсер етті. Ең бастысы, ол негізгі мөлшерлеменің алдыңғы өсіміне жауап бермейтін, өсіп келе жатқан инфляция. Жақын арада елді не күтіп тұр, базалық мөлшерлеменің өсуіне қарай өмір өзгере ме?
Базалық мөлшерлемені көтерудің маңызды факторлары
Бірінші кезекте – өзінің өсуін тоқтатпайтын жоғары инфляция. Қазақстанның Ұлттық Банкі 4-6% нысаналы дәліз орнатты. Ағымдағы мән мақсаттан айтарлықтай ауытқиды. Жылдың соңында инфляция 7,5-8,5% болады деп күтілуде. Қазіргі уақытта Ұлттық Банктің барлық іс-қимылдары нысаналы дәлізге оралуға бағытталған.
Тауарлар мен қызметтерге сұраныс артып келеді, өйткені ел экономикасы белсенді түрде қалпына келтіріліп, халықтың тұтынушылық белсенділігі артып келеді. Forbes-ке берген сұхбатында ҚР ҰБ төрағасының орынбасары Ақылжан Баймағамбетов: «үй шаруашылықтарының атаулы тұтыну шығыстары екінші тоқсанда 19,5%, нақты мәнмен алғанда – 8,1% өсті. Тұтынудың мұндай өсуі жыл басынан бастап 8 ай ішінде халықтың ақшалай табысының қос таңбалы өсу қарқынымен 12,9% немесе нақты мәнмен алғанда 4,9% деп түсіндіріледі».
Сұраныс ұсынысқа қарағанда тез өсуде, сондықтан тауарлардың бағасы көтеріледі — инфляция өсуде. Мұндай үрдістер тек Қазақстанда ғана емес, бүкіл әлемде байқалады.
Өсудің тағы бір факторы — инфляциялық күтулердің жоғарылауы. Яғни, адамдар бағаның өсуі одан әрі артады деп ойлайды, бұл бағаның өсуін одан әрі басады. Ақылжан Баймағамбетовтың айтуынша, «бір жылдан кейін күтілетін инфляцияның сандық бағасы көтеріліп, қыркүйек айының қорытындысы бойынша 9% - ды құрады. Бұл ішінара бағаның қазіргі өсуін қабылдауға байланысты, ол қазір жоғары деңгейде. Сауалнама нәтижелері бойынша респонденттердің 71% өткен жылы бағаның күшті өсуін атап көрсетті, бұл сауалнама тарихындағы ең жоғары көрсеткіштердің бірі».
Ұлттық банк базалық мөлшерлемені көтере отырып, адамдарды босқа жұмсауа емес, үнемдеуге ынталандырады. Базалық мөлшерлеме жоғары болған сайын, салымдар да тиімдірек болады. Ал тиімділігі анағұрлым азырақ.
Базалық мөлшерлеменің артуы қазақстандықтарға қалай әсер етеді?
Базалық мөлшерлемені көтерудің жағымды сәті – құнды салымдар. Депозиттерге ақша салу барынша тиімдірек болады. Оның үстіне салымдар – ақша инвестициясының төмен тәуекелді құралы. Яғни, қор нарығынан айырмашылығы, инвестицияны жоғалту мүмкіндігі аз.
Алайда, өсіп келе жатқан инфляциямен депозиттердің таза кірістілігі төмендейді. Бірақ қазіргі уақытта мұның пайдасы зор – ақша құнсызданбайды және табыс әкеледі.
Негізгі мөлшерлемені көтерудің жағымсыз сәті – банктердің өздері орталық банктен базалық мөлшерлеме мөлшерінде үстеме бағамен ақша алатын болғандықтан, кредиттердің барлық түрлері қымбаттайды. Халыққа ақша, тиісінше, одан да қымбатқа түседі.
Базалық мөлшерлеменің көтерілу және жоғары инфляция кезеңі — ірі кредиттерді ресімдеу үшін ең тиімді уақыт емес.
Базалық мөлшерлеме микрокредиттерге ешқандай әсер етпейді, өйткені Қазақстандағы «Честное слово» онлайн-сервисі мамандарының сендіруі бойынша, микрокредиттерге арналған мөлшерлемелер базалық мөлшерлеме деңгейіне емес, өзгеше қалыптасады және заңнамаға бағынады.
